Türkiye-Rusya İlişkileri: Geleceği Şekillendirmek Sonuç Raporu

Türkiye-Rusya İlişkilerini Geliştirmek Projesi kapsamında Ankara Rusya Araştırmaları Enstitüsü  (RUSEN), Rusya’nın Ankara Büyükelçiliği organizasyonu, Türk-Rus Toplumsal Forumu, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi ve AK Parti Dış ilişkiler Başkanlığının desteğiyle Rusya ve Türkiye’nin Avrasya bölgesinde işbirliği olanaklarının sunulması ve tartışılması amacıyla 22-23 Kasım 2018 tarihinde Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesinde düzenlenen “Türkiye-Rusya İlişkileri: Geleceği Şekillendirmek” adlı bilgi şöleninin sonuç raporu şöyledir:

KÜLTÜR:

1. Türkiye-Rusya ilişkilerinin geliştirilmesi adına 2019 yılında Rusya ve Türkiye yılı etkinlikleri önemli bir fırsat olacaktır. Bu kapsamda kültür ve turizm alanında faaliyetler planı hazırlanmalı ve STK’ler ile işbirliğinde bu faaliyetler iki ülkede de tüm ülke genelini kapsayacak biçimde yapılmalıdır.
2. Rusya’nın Kültür Strateji Belgesi kapsamında kültür politikaları önceden belirlenmektedir. Türkiye’de Kültür Stratejisi Belgesi olmadığından Rusya Kültür Bakanlığının Türkiye ile işbirliğinde hangi alanlarda işbirliği yapılabileceğine dair bir öngörüsü bulunmamaktadır. Bu nedenle Türkiye’de de Kültür Strateji Belgesi hazırlanmalı ve buna göre kültür politikaları 5 veya 10 yıllık periyotlarla güncellenmelidir.
3. Türkiye-Rusya ilişkilerinin sağlam temellere oturması için edebi eserlerden ve edebiyatçılardan faydalanılabilir. Cengiz Aytmatov, Puşkin vd. örnekler kullanılabilir. Bu amaçla yeni yazılacak roman veya hikâyelere iki ülke de karşılıklı destek verebilir. İki ülke ilişkilerini ön plana çıkaran film, çizgi film ve belgesellere önem verilmelidir.
4. Türkiye-Rusya kültürel ilişkilerinde kültür, iki ülke arasındaki güveni oluşturmak için araç olarak kullanılabilir. Değişken bir dünyada milli kimliklerimizi korurken bizi yakınlaştıran ortak noktaları da ön plana çıkarmalıyız.

EĞİTİM:

1. Türkiye-Rusya arasında tarihte çoğu zaman rekabet temelli bir politika olmuştur. Buna bağlı olarak da başta ders kitaplarında iki toplumun birbirlerine karşı algısı çoğu zaman olumsuz biçimde işlenmiştir. Rusya’da okullardaki Genel Tarih ders kitaplarında Osmanlılar ve Türkler ile ilgili oldukça olumsuz ifadeler vardır. Yine Türkiye’deki Osmanlı Devleti-Rusya Çarlığı ile İnkılap Tarihi kitaplarında Ruslara dair olumsuz ifadeler mevcuttur. İki ülke arasında komisyonlar kurularak karşılıklı olumsuz ifadelerin kaldırılması geleceğin şekillendirilmesi açısından önemlidir.
2. Türkiye-Rusya arasında son yıllarda önemli oranda öğrenci değişimi ve karşılıklı devlet bursu ile akademik bir altyapı oluşturulmaya çalışılmaktadır. Türkiye’den Nükleer Teknolojiye dair öğrenciler Rusya’da eğitim almaktadır. Bu altyapıyı daha da geliştirmek adına Türkiye’de ve Rusya’da Uluslararası Türk-Rus Üniversitesi açılmalıdır. Bu üniversite sayesinde karşılıklı öğrenci ve akademisyen değişimi sayesinde ihtiyaç duyulan uzmanların yetiştirilmesi sağlanabilir. İki büyük medeniyetin birbirleriyle ilişkilerini yönlendirecek hala bir üniversite, merkez veya enstitüye sahip olmaması büyük bir eksikliktir. Rusya’da Türkiye Enstitüsü, Türkiye’de de Rusya Enstitüsü açılabilir.

GÜVENLİK-ASKERİ İŞBİRLİĞİ:

1. Türkiye-Rusya arasında Suriye merkezli olmak üzere yakın ilişkiler oluşmuştur. Türkiye’nin S400 hava savunma sistemi alması konusundaki kararlılığı iki ülkenin ortak askeri sanayi konusundaki işbirliğine önemli katkılar sunabilir. S400 silah sistemleri tek başına hava savunma için yeterli olmayacağından bunu destekleyen orta menzilli sistemlerin ortak üretimi konusunda ortak şirket kurulumu sağlanabilir. Türkiye, Rusya’dan S400’ler başta olmak üzere önemli silah sistemlerini satın alırken Rusya da Türkiye’den ATAK Helikopter, ALTAY tankı ve İHA’lar konusunda alım yapmaya dair bir politika oluşturmalıdır. Karşılıklı alım ve satım iki ülkeyi bu alanda daha da yakınlaştıracaktır. İki ülke arasındaki askeri işbirliğinde bağımlılık yerine karşılıklı işbirliği olmalıdır.
2. Türkiye, askeri anlamda NATO sistemleri ve kuralları dikkate alınarak ordusunu ve insan kaynaklarını şekillendirmiştir. Aynı biçimde Rusya da daha çok SSCB dönemi düzene göre ordusunu şekillendirmiştir. İki ülkenin komuta ve asker yapısının farklılığı dikkate alındığında işbirliğini gelecek kuşaklara aktarmak adına Rusya-Türkiye Harp Akademilerinde asker öğrenci değişimi sağlanmalıdır. Bu öğrenciler karşılıklı olarak askeri eğitimlerini tamamladıktan sonra belli bir süre de kurmay olarak Türkiye-Rusya ordusunda görev yapabilir. Yine iki ülke ordularının kısıtlı da olsa ortak tatbikat yapma konusunda da planları olabilir.
3. Türkiye-Rusya’da askerlik kaynağı olarak kullanılan okullarda karşılıklı ders kitaplarından faydalanılabilir. Askerlik yetiştirme teknikleri konusunda harp akademileri eğitmen/uzman değişimi yapmalıdır.
4. Türkiye-Rusya işbirliğini gelecekte olumsuz etkileyebilecek Dağlık Karabağ, Kırım, Kuzey Kıbrıs vb. bölgelerdeki sorunların çözümü konusunda iki ülke de inisiyatif alarak çözüme biran önce ulaştırılması konusunda gayret göstermelidir. Bu bölgelerdeki krizler gelecekte dış etkenler tarafından kullanılmaya müsait bir alan oluşturmaktadır.

ENERJİ/EKONOMİ

1. Türkiye-Rusya arasında TürkAkım Projesi ile enerji alanında önemli bir işbirliği vardır. Fakat bu işbirliğinin kalıcı olmaması adına dış etkenlerden kaynaklı tehditler de mevcuttur. 21. Yüzyılda dünya enerji piyasasında değişen yollar ve kaynaklar dikkate alındığında iki ülkenin özellikle LNG konusunda ortak yatırım yapmaya dair planları olmalıdır. Yine başta Azerbaycan olmak üzere Türkmenistan ve İran doğalgazının Batı’ya açılımı konusunda ortak proje ve şirketler kurulmalıdır.
2. İkinci Dünya Savaşı sonrası kurulan küresel düzen doğrudan tek kutuplu dünya çerçevesinde işletilmeye çalışılmaktadır. Avrasya coğrafyasında ekonomi temelli kurulan işbirlikleri desteklenerek karşılıklı ticarette milli paraların kullanımı desteklenmelidir. Türkiye’ye gelen Rus turistlerin özellikle turistik bölgelerde kendi milli paralarıyla alışveriş yapabilmeleri önündeki engeller kaldırılmalıdır.
3. Türkiye-Rusya arasında 24 Kasım uçak krizinden sonra Rusya taraflı olarak ortaya çıkan vize problemi önemli bir sorundur. Rusya’nın uyguladığı vize sorunu iki ülke arasında ticaretin gelişimi başta olmak üzere turizm ve diğer alanlarda sorun oluşturmaktadır. Türkiye-Rusya arasında işbirliğinin geleceğe taşınması isteniyorsa vizelerin kaldırılması olmazsa olmazlardandır.
4. 24 Kasım uçak krizi sürecinde binlerce Türk vatandaşı işadamı, işçi, uzman vb. Rusya’ya girişi yasaklanmıştır. Türkiye’nin taleplerine karşılık bu sorunun çözümüne dair Rusya’dan gerekli adımlar gelmemiştir. Bu tür çözümsüzlükler iki toplum arasında güvensizliklere neden olmaktadır. Rus devlet sistemi içerisinde kurumların birbirinden bağımsız karar almaları ve bunu yaparken de milli güvenliği sebep olarak göstermeleri çözümsüzlüğün ana nedenini oluşturmaktadır. İki ülke arasındaki güveni sarsacak bu tür davranışlarda iki ülke kurumlarının da titiz davranması gerekmektedir.
5. Türkiye ve Rusya’da karşılıklı yatırım oluşturmak için serbest ticaret bölgeleri kurulmalıdır. Rusya’da sadece Türk iş adamlarının kullanacağım serbest bölge, Türkiye’de de Rus iş adamlarının kullanacağı serbest bölge oluşturulmalıdır. Ayrıca iki ülke arasında Serbest Ticaret Anlaşması konusunda da çalışmalar yapılmalıdır. İki devlet önceliklerini belirleyip iki ülkenin yatırım planını müzakere ederek gerçekleştirilmeli. Örneğin Moskova ve Petersburg gibi büyük şehirlerde Türklere fabrika yapacak özel bölgeler kurulabilir. Türkiye’de ise Rus turizmcilere yatırım yapmaları için alanlar ve kanuni kolaylıklar sağlanabilir.
6. Türkiye-Rusya ilişkilerinde ekonomik entegrasyon maalesef henüz sağlanmamıştır. İki ülkenin kanunları ve yöneticileri birbirini anlamakta ve birbirine uyum sağlamakta zorlanmaktadır. Bu amaçla komisyonlar oluşturulmalıdır.

BASIN:

1. Türkiye-Rusya arasında basın yayın konusundaki tüm anlaşmalar 24 Kasım uçak krizi sonrası Rusya tarafından sonlandırılmıştır. Bu ilişki ağı yeniden kurularak karşılıklı işbirliği güçlendirilmelidir. Türk-Rus Basın Konseyi kurularak sorunlar ve çözümleri bu kurum üzerinden tartışılabilir. Türkiye ve Rusya devlet basın kuruluşları arasında yapılacak anlaşma ile karşılıklı film, belgesel ve doküman değişimi ücretsiz sağlanabilir. Ayrıca bu anlaşmalarla iki ülke televizyonları birbirlerinin altyapı ve muhabirlerini de kullanabilmelidir. Örneğin ani bir olay karşısında Rus RT Kanalı, Ankara’da TRT’nin, altyapı, kameramanı ve muhabirini ücretsiz kullanabilir.
2. Türk-Rus Basın Konseyi tarafından iki ülkeye dair belirli aralıklarla içerik üretilerek karşılıklı eğitim ve tecrübe paylaşımı da yapılmalıdır.