RUSEN[KÜLTÜR]: Bir inanç sistemi olan Şamanizm

Şamanizm, başta Orta Asya ve Sibirya olmak üzere dünyanın farklı noktalarında görünen ve Şaman(Kam) etrafında toplanan bir inanç sistemidir.  Eski dönemlerde bu inanış Türk toplumu arasında yoğun bir şekilde yaşamaktaydı. Günümüzde ise Rusya’da bulunan özerk Türk Cumhuriyetlerinin bir kısmında ve Moğolistan’ın belli yerlerinde aktif olarak devam etmektedir. Şaman adı Tunguzca’dan, Rusçaya bir bilim terminolojisi olarak geçmiştir. Kam ise Türkçe kökenli bir ifadedir.

Türkler, Orta Asya’dan, Anadolu’ya gelirken bu inançlarını da getirmişlerdir. Şamanizm, İslamiyet’in yayılması ile birlikte tamamıyla terkedilmiş gibi görülse de, İslami özellikler ile harmanlanarak günümüze kadar devam etmiştir. Zaman içerisinde İslamiyet’e ait olduğuna inanılan bu adetler, Anadolu’da yaygın bir şekilde görülmektedir. Kurşun döktürmek, kutsal sayılan ağaçlara bez bağlayarak dilek tutmak, yolcuları su dökerek uğurlama, ölülerin ardından yemek yedirmek ve mevlit okutmak gibi saymakla bitmeyecek adetler bulunmaktadır.

Şamanlar, bu inancın merkezinde bulunan kişilerdir. Şamanlar çoğunlukla ruhlar aracılığı ile seçilmektedir. Çocukluktan itibaren farklı bir ruh hali içinde bulunurlar, genellikle yalnız kalmayı tercih ederler, dağlarda ve ormanlarda gezinerek kendilerini halktan soyutlamaya çalışırlar. Son aşamasında ise bir sıtma krizi şeklinde bir hal geldikten sonra o kişi ruhlar tarafından şaman olarak seçilir. Şamanlık genellikle kan bağı ile geçer. Ailesinde şaman olmayan kimseler, bu işi öğrenerek şaman olsalar da toplum nazarında etkili bir rol oynayamazlar. Şamanların görevlerine bakıldığı zaman, doğum ve ölüm olaylarında insanlara yardımcı olurlar, bitkiler kullanarak hastaları tedavi ederler, savaş yapılacağı zaman ordu ve halk için dua ve ibadet ederler. Genellikle topluma yardımcı olmayı amaçlarlar.

Şamanlar dua ve ibadet ederken kendilerine has, üzerinde farklı sesler çıkaran metallerin bulunduğu kıyafetler giyerler. Aynı zamanda her şamanın, bir hayvan ruhunun olduğuna inanılır ve genellikle bu kıyafetler o hayvana ait unsurları bünyesinde barındırır. Birde şamanların yine ibadetlerde kullandıkları davulları vardır. Çeşitli metallerin olduğu kıyafetleri ve davulları ile farklı sesler çıkararak dua etmeye başlarlar. Çıkan seslerin, etrafta bulunan kötü ruhları kovduğuna inanılır. Belli bir süre bu şekilde devam ettikten sonra şamanlar vecd haline geçerler ve ruhlar âlemine gidererek var olan sorunu çözmeye çalışırlar. Bir kişi hasta olmuşsa o kişinin ruhunun kötü ruhlar tarafından kaçırıldığı düşünülür ve şaman ruhlar âlemine giderek, o hasta kişinin ruhunu kurtarıp gelir ve böylece hastayı iyileştirir.

Şamanizm, kaynağını doğadan alan bir inançtır. Her dönem doğa ile bir bütün olarak var olmuştur. Dağlar, ovalar, güneş ve tüm doğa olayları, iyi veya kötü olarak farklı şekillerde yorumlansa da, her zaman kutsal bir unsur olarak görülmüştür. İnsan ve doğa arasında ki ilişkinin korunmasına çok önem verilmiştir. Birisi olmadan diğerinin de olmayacağı düşüncesi, yüzlerce yıl önce insanlar arasında yaygın ve önemli bir görüş olarak ortaya çıkmıştır.

Ali TOKMAK

RUSEN Uzmanı

Rusya Araştırmaları Enstitüsü