RUSEN [ANALİZ] : Prof. Dr. Salih Yılmaz : TANAP Projesi, Türk Akımı Projesine rakip mi yoksa avantaj mı?

Rusya ve Türkiye enerji koridorunu ortaklaşa yapma konusunda uzun süredir stratejik bir ortaklık yürütüyorlar. Rusya, Türk Akımı doğalgaz koridoru ile Avrupa’ya gazı Türkiye üzerinden satmayı planlıyor. Rusya, 7 Mayıs 2017 tarihinde inşasına başlanan Türk Akımı ile bu güvenli hattın hem ABD hem de AB tarafından zafiyete uğratılamayacağını düşünüyor.

Rusya-Türkiye anlaşmasına göre bu hat 2019 yılı sonuna kadar bitirilecek. Türkiye’de de Kırklareli ili sınırlarındaki Kıyıköy mevkiinde doğalgaz alım terminalinin inşası da hızlı biçimde devam ediyor. Türkiye’nin gaz ihtiyacını karşılayacak ilk kolun 2018’de devreye alınması, Avrupa’ya uzanacak ikinci kolun da 2019 yılında hizmete girmesi bekleniyor.

Türk Akımı ilk başladığında Yunanistan üzerinden Avrupa’ya ulaştırılması düşünüyordu. Fakat ABD ve AB’nin muhalefeti nedeniyle Yunanistan bu projeye mesafeli yaklaştı. Yunanistan, Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP) ve Trans Adriyatik Doğalgaz Boru Hattı (TAP) üzerinden gaz almayı planlıyor.

Rusya’dan Türkiye’ye doğrudan gaz sevkiyatını sağlayan Mavi Akım’dan sonra ikinci hat olan Türk Akımı projesinde Türkiye’ye gaz sevkiyatını sağlayacak olan ilk hattın Türkiye’ye kadar olan inşaatında sona yaklaşılırken Avrupa ülkelerine gaz sevkiyatını sağlayacak ikinci hattın güzergâhı konusunda hala belirsizlikler var.

Rusya, Yunanistan üzerinden hattın engellenmesinden sonra Bulgaristan ile anlaşmaya vararak Avusturya üzerinden Almanya’ya hattı ulaştırmayı planlıyor. Fakat Bulgaristan’ın AB ülkesi olması dolayısıyla AB’den bağımsız bu projeye dâhil olması ülke içinde tartışılıyor. Çünkü Bulgaristan daha önce Rusya’dan Bulgaristan’a doğrudan gaz sevkiyatını öngören Güney Akım projesinden çekilmişti.

Türk Akımı’nın birinci hattından Türkiye’ye yıllık yaklaşık 16 milyar metreküp doğalgaz sevkiyatı planlanırken ikinci hattan da Avrupa ülkelerine aynı miktarda gaz sevkiyatı öngörülüyor. Türk Akımının Türkiye üzerinden Yunanistan veya Bulgaristan hattını izleyerek Avrupa’ya ulaşması Türkiye’nin her açıdan kazançlı olması anlamına geliyor.

Çünkü bu hat sayesinde Türkiye’nin ya Bulgaristan ile veya Yunanistan ile ilişkileri olumlu yönde gelişecektir. Rusya aslında Yunanistan üzerinden geçecek hattı çok istemesine rağmen gerçekleştiremedi. Eğer Türk Akımı Yunanistan üzerinden geçebilseydi AB’nin güçlü ülkeleri politika olarak Rusya’ya yakınlaştırabilecekti.

ABD’nin ise Avrupa’nın Rus gazına olan bağımlılığını azaltabilmek için Doğu Akdeniz gazını Yunanistan’a getirecek bir proje üzerinde çalıştığını biliyoruz. ABD’nin bu projeye desteğiyle beraber İsrail’in de bu projeyi sahiplendiğini söylemeliyiz. Rusya’nın Ukrayna üzerinden Avrupa’ya ulaştırdığı doğalgaz hattının 2019 yılından itibaren sona erecek olması nedeniyle doğalgaz hatlarını yapmakta hızlı davrandığını söylemeliyiz.

ABD’nin tüm baskılarına rağmen AB’nin bazı ülkelerinin Rusya üzerinden gelecek doğalgaza dair istekli olduğu gözlemleniyor. AB ülkeleri Rusya’ya yaptırımları devamlı uzatıyorlarsa da Kuzey Akım-2 projesinde Rusya; Almanya, Danimarka, İsveç ve Finlandiya’dan Kuzey Akım-2’nin yapımı konusunda izinleri aldı. Avrupa Komisyonunun kendi içinde Kuzey Akım-2 ve Türk Akımı projelerini engellemek için anlaşmazlıkları devam ediyor. Polonya ve Baltık ülkelerinin itirazları AB’yi gelecekte yeni bir krize sokabilir. Almanya’nın Rus doğalgaz hatlarını dikkat çekmeden destekleme yönündeki politikaları aslında ABD’nin hedefi olma ihtimalini de artırıyor.

Diğer taraftan Türkiye ve Azerbaycan tarafından yapımı 3 yıldır süren Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı (TANAP), Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın katıldığı törenle 12 Haziran 2018’de hizmete açıldı. TANAP, Azeri doğalgazını, Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşıyor. TANAP, Türkiye’nin doğalgaz ihtiyacının yaklaşık yüzde 12’sini tek başına karşılayacak.

Yıllık toplam kapasitesi 16 milyar metreküp olan proje ile 10 milyar metreküp doğalgazın Avrupa’ya, 6 milyar metreküpün ise Türkiye’ye taşınması hedefleniyor. Bu hattın kapasitesinin 32 milyar metreküpe kadar çıkarılması da mümkün. TANAP’tan doğalgaz Yunanistan ve Adriyatik üzerinden Avrupa’ya gidiyor.

Bu haliyle şöyle bir ihtimali özellikle vurgulamalıyız. Rusya ile Batı arasında gelecekte bir kriz çıkar da Türk Akımı’ndan Avrupa ülkeleri gaz satın almazlarsa TANAP, Rusya için kurtuluş reçetesi olabilir. Çünkü 16 milyar metreküp kapasiteyle çalışan hat, Rus gazı da bu hatta eklenirse 32 milyar metreküp kapasiteye çıkarılabilir. Rus basınında sıkça TANAP’ın Rusya açısından rakip olduğuna dair analizler yazılıyorsa da bu tavrın doğru olmadığını belirtmeliyiz.

Hatta Türkiye-Rusya ilişkilerinin en ktirik dönemlerinde çıkışlarıyla tanınan Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov da Türk Akımı ile Güney Gaz Koridoru arasında adil bir rekabet yaşanmasını umduklarını söyleyerek bu tartışmalara dâhil oldu. Lavrov açıklamasında TANAP ve diğer gaz koridoru kapsamındaki güzergâhlarla rekabet etmeye her zaman hazır olduklarını, bu rekabetin adil ve iyi niyetli olmasını temenni ettiklerini vurguladı.

Rusya’nın hem Kuzey Akım-2 hem de Türk Akımı üzerinden Avrupa’ya satmaya çalıştığı doğalgazda Avrupa Konseyinden projenin desteklenmesi konusunda %100 garanti vermesini istemesi de çelişkiler içeriyor. AB’nin Rusya’ya garanti vermediği gibi ABD’nin girişimiyle alternatif koridorlara destek olma niyeti de açıkça görülüyor.

Rusya bu ihtimalleri göz önüne alarak TANAP’ı rakip olarak değil de gelecekte kendisinin de kullanabileceği bir yedek hat olarak görüp hem Azerbaycan’ı hem de Türkiye’yi desteklemesi kendi çıkarına olacaktır. Çünkü Batı’nın Türkiye’nin doğrudan sahiplendiği TANAP’ı engellemenin risklerinin Türk Akımı’nı engellemekten daha fazla olduğunu bildiklerini unutmayalım.

[Rusya ve Avrasya alanlarında çalışmalar yürüten Prof. Dr. Salih Yılmaz, Rusya Araştırmaları Enstitüsü Başkanı ve Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi öğretim üyesidir]