Kazakistan’da dış politikada Tokayev dönemi güven veriyor

Kazakistan’da 19 Mart 2019’da ilk cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, ülkenin yönetimini Meclis Senatosu Başkanı Kasym-Zhomart Tokaev’e devretti. Böylece bağımsız Kazakistan tarihinde yeni bir dönem başladı. Kazakistan’ın ilk cumhurbaşkanı Nazarbayev’in “Kazakistan Cumhuriyeti cumhurbaşkanı olarak istifa etmek için zor bir karar verdim. Tokaev’in bugün Kazakistan’ın yönetimini emanet edebileceğimiz kişi olduğuna inanıyorum ” sözleriyle kararını vermeden önce Tokayev’in bu konuda yeteneğini ve bilgisini ölçtüğü de anlaşılıyor. Nazarbayev’in Tokayev’i “dürüst, sorumlu ve çalışkan bir kişi” olarak tanımlaması, şimdiye kadar gerçeklemiş gözüküyor.

Tokayev, Cumhurbaşkanı seçilir seçilmez Kazakistan’ın kalkınması için bir program ortaya koydu. Bu program Nazarbayev’in temelini attığı program üzerine inşa edilmiş gibi gözüküyor. Çünkü Tokayev’in kalkınma programında yenilik, ekonominin çeşitlendirilmesi, sosyal istikrar ve uluslararası birlik ilkeleri dikkat çekiyor.

Tokayev’in, seçilmesinden sonra fabrikaları, tarlalarda çalışan insanları ve okulları ziyaret ederek halka yakın duruşu, Kazakistan’da yoksullukla mücadele edeceğini açıklaması halkla iletişimini artırdı. Halktan bir uzak lider değil halka yakın bir lider olarak aslında halkın yönetim üzerindeki denetimini artırdı denebilir. Kazakistan’da bürokratik gücün halkla birlikte olabileceğini düşünerek halktan uzak yöneticileri görevden alması ise demokratik anlamda devletin ancak halk desteği ile var olacağına inancından kaynaklanıyor.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev’in ilk yurt dışı ziyaretini Rusya’ya yaptığını biliyoruz. Tokayev, yurt içinde halka yakın bir yönetim benimserken yurt dışında da akılcı ve uzlaşmacı bir politika izleyerek Kazakistan’ın uluslararası arenada güvenirliliğini artırdı.

Tokayev’ın Rusya ziyaretinde ““İlişkilerimiz sürekli artan bir çizgide gelişiyor. Nursultan Nazarbayev’in söylediği gibi, bunlar standarttır. Bu nedenle görevim bu stratejinin sürekliliğini sağlamaktır.” ifadeleri ise Rusya ile stratejik ortaklığın istikrar açısından önemli olduğuna yaptığı vurgudur. Devlet başkanının Kazakistan için Rusya ile işbirliğinin alternatifi olmadığını belirtmesi de Rusya-Kazakistan arasında güvene dayalı politikayı geliştiriyor. Kazakistan, Rusya veya diğer ülkelerle stratejik ortaklıklar kurarken kendi Kazak kimliği ve devletçilik geleneklerinden vazgeçmeyerek aslında sağlam bir devlet politikası örneğini de sergiliyor.

Tokayev’e göre Kazakistan ve Rusya arasındaki ilişkilerin ana yönü, küresel ve bölgesel güvenliği güçlendirmenin yanı sıra uluslararası işbirliğinde ortak hareket edebilmektir. Rusya Devlet Başkanı Putin de Rusya ile Kazakistan arasındaki ittifakın zaman içinde başarılı bir şekilde geliştiğini kaydederek stratejik ittifakın Nazarbayev’in öncülüğünde kurulduğunu bayan etmesi aslında iki ülke arasındaki ilişkilerin Nazarbayev dönemi seviyesinin üzerine çıkmaya başladığını da ortaya koymuştur.

Kazakistan ile Rusya dünyanın en uzun sınırına sahip iki ülkesi olarak birbirlerinin bağımsızlığına saygı duyarak yeni bir siyasi-ekonomik temelli ilişki geliştirebildiler. Rusya’nın uluslararası camiada BM Güvenlik Konseyi üyeliği Kazakistan’a önemli avantajlar getiriyor. Ancak Rusya da Orta Asya ülkeleri ve Türkiye ile yakın ilişkilerde Kazakistan’a ihtiyaç duyuyor. Bu durumu karşılıklı bağımlılık olarak görebiliriz. Kazakistan’ın Rusya ile işbirliğini geliştirmesi hem kendisi açısından hem de başta Türkiye olmak üzere Orta Asya ülkeleri açısından önemlidir. Bu gelişme ülkeler arasındaki işbirliğini de kolaylaştırıyor.

Tokayev ilk seçildiğinde hem yurt içinde hem de yurt dışında acaba istikrarı sürdürebilir mi endişesi hâkimdi. Ancak son 1 yılda uyguladığı politikalar Rusya, Çin, Türkiye, ABD, AB ülkeleri ve İngiltere açısından takdir edilir seviyede bulunuyor. Şu anda yurt dışı endişelerin 1 yılda bütünüyle yerini güvene bıraktığını söyleyebiliriz.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev son 1 yılda önce petrol krizi, sonrasında da Covid-19 pandemisiyle mücadelede gösterdiği performans ile Orta Asya ülkeleri içerisindeki liderliğini sağlamlaştırdığı gibi kendi halkı içerisinde de güven tazeledi. Tokayev’in petrol krizi ortaya çıktığında hızlı bir yanıt merkezi oluşturması sonrası bu krizden en az hasarla çıkması önemli bir ekonomik tavırdır. Yine Koronovirüs pandemisine hızlı yanıt vererek şeffaf bir bilgilendirmeyle halkı bu virüse karşı mücadeleye inandırması da önemlidir.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Zhomart Tokayev’in Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile yaptığı telefon görüşmesinde iki ülkenin stratejik ortaklığını güçlendirme niyetini dile getirmesi de Türkiye açısından stratejiktir. Türkiye, Kazakistan’ı sadece Orta Asya’da stratejik bir ortak olarak değil aynı zamanda Rusya ve Çin ile ilişkilerde tamamlayıcı bir ülke olarak görmektedir. Kazakistan, Avrasya Ekonomi Birliği, Türk Konseyi ve Şanghay İşbirliği Örgütünde üstlendiği rol ile Türkiye-Kazakistan-Rusya-Çin işbirliğini güven üzerinde inşa etmede öncülük ediyor.

Kazakistan’ın yeni küresel dünyada Avrasya Ekonomi Birliği içerisinde örnek bir ülke olarak görüldüğünü de söylemeliyiz. Rusya, Kazakistan, Belarus, Ermenistan, Kırgızistan’ın üye olduğu birlikte, koronavirüs ile mücadele ve petrol krizine karşı alınacak önlemler konusunda Kazakistan politikası desteklenmiştir. Avrasya Ekonomik Birliği içinde kurulan koordinasyon özellikle Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Zhomart Tokayev’in EAEU ülkelerinin ekonomilerini desteklemek için yeni bölgesel üretim ve teknolojik zincirler oluşturma fikri üzerinde şekillenmiştir.

Kazakistan, tarım ve gıda ürünlerinin üretimi için önemli planlamalar yapmıştır. Gıda öz yeterliliğini artırmak, kendi ürünlerinin üretimini en üst düzeye çıkarmak, dış pazarlara girmek ve tarım biliminde deneyim alışverişi yapmak konusunda başarılı çalışmalar yapmıştır. Kazakistan özellikle kriz döneminde sağladığı kredi ve vergi düzenlemeleriyle yurt dışı yatırımcılardan da tam puan almıştır. Kazakistan’ın kriz döneminde 7 bin proje ve 242 bin yeni iş içeren bir istihdam sağladığı görülüyor.  Buna ek olarak, Kazakistan’da karantina dönemi için verilen sosyal yardımlar da işini kaybeden herkese bir rahatlama sağlamıştır.

İngiliz The Economist dergisi yaklaşık 5 milyon Kazakistan’lının yardım aldığını ortaya koymuştur. Kazakistan’ın makroekonomik göstergelerini değerlendiren S&P Global Ratings ülkenin istikrarlı bir görünüme sahip olduğunu, mali ve dış ekonomik performansının önümüzdeki iki yıl boyunca güçlü kalacağını vurgulamıştır. Kazakistan’ın yeni cumhurbaşkanı bir taraftan siyasetin halka yakın görünümünü güçlendirirken diğer taraftan da ekonomik istikrarı en az hasarla sağlamayı başarıyor.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Zhomart Tokaev’in dış politikasında Kazakistan’ın stratejik ortaklığa ve Rusya ile müttefik ilişkilerine büyük önem vermesi doğru bir yaklaşımdır. Yeni cumhurbaşkanı çeşitlilik, denge, yapılandırmacı dış politika ile ülkesinin jeopolitik statüsünü değerli hale getiriyor. Kazakistan’ın coğrafi konumu dolayısıyla dış politikası, komşularıyla yakın ilişki kurma üzerine oturtulursa gelecek 50 yılda hem ekonomik hem de siyasi olarak bölgenin en güçlü devleti olmaya devam edecektir. Kazakistan, Batı ile Doğu arasında siyasi, ekonomik, kültürel bağları kuran aracı bir ülke konumundadır. Kazakistan, yeni küresel dünyada özellikle Çin’den başlayıp Rusya ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaşacak ekonomik ticarette transit ticaret köprüsü olarak kendisini konumlandırabilirse Avrupa ve Asya arasında merkez ülke olacaktır.

Kazakistan’ın merkez ülke konumunu güçlendirmesi için bölgede var olan krizlerde de çözüme dair politika üretmesi kendisi için avantajlar sağlayacaktır. Azerbaycan-Ermenistan, Rusya-Gürcistan vd. ülkeler arasındaki krizlerde çözüm Kazakistan üzerinden ilerleyebilir. Türkiye, Rusya, Çin, ABD, İngiltere, Almanya vd. ülkelerin güvenini kazanan Kazakistan ve Tokayev yönetimi yeni dönemde daha değerli hale geliyor.

Prof. Dr. Salih YILMAZ, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi öğretim üyesi ve Ankara Rusya Araştırmaları Enstitüsü Başkanıdır.