Iraklı Türkmen Şair Mehmet İzzet Hattat

Iraklı Türkmen Millî Şair Mehmet İzzet Hattat, XX. yüzyılda Irak’ta yetişen dev isimlerden biridir. Irak Türkmen Edebiyatının gelişimine olumlu yönde katkıda bulunmuş ve dönüm noktalarından biri olmuştur.

Muhafız bir aile mensubu olan Hattat; 1929 yılında Kerkük’ün Musalla Mahallesi’nde doğdu. 1936 yılında Kerkük Musalla İlkokulu’nda eğitimine başladı. Aynı yıllarda Kur’an-ı Kerim’i Molla Hamdi Efendi Sokulluzâde yanında gördü. Eğitiminin bu alanında etkili olan bir diğer önemli isim ise Molla Baba’dır. Molla Baba, Kerkük’te bu isimle tanınan yaşı yüzün üzerinde, birçok hafız okutan, çok nazik ve nur yüzlü rahmetli Molla Sabır’ın babası Hafız Sofi Molla Muhammed’dir. Orta ve lise öğrenimine de Kerkük´te devam ederek eğitiminin bu aşamalarını 1948 tarihinde tamamladı. Yükseköğrenimini ise Bağdat Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü’nde yaptı.

Hattat´ın ilk ataması 1952 yılında Irak’ın Divaniye şehrine yapıldı. Burada üç yıl görev yaptıktan sonra 1955 yılında Kerkük’e bağlı Havice ilçesinin Melha köyüne atandı. Burada da iki yıl kaldıktan sonra, Kerkük’te İmam Kasım İlkokulu’na, ardından da 1957 yılında Musalla Lisesi’ne atandı. Musalla Lisesi’nde resim öğretmeni olarak görevini sürdürüp burada yirmi bir yıl kaldıktan sonra emekliye ayrıldı.

Mehmet İzzet Hattat, hiçbir suç işlemediği halde sırf milliyetçi kişiliğe sahip olduğu, milletinin varlığını savunduğu için Bağdat yönetiminin zulmüne uğradı. 1981 yılında tutuklandı ve hapishanede türlü işkence ve eziyetlere maruz bırakıldı. Tutuklanmadan önce dahi hem kendisine hem de ailesine çeşitli baskılar yapıldı. İnsan haklarına aykırı biçimde cereyan eden gizli bir yargılamadan sonra 7 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Hattat’ın kızı Yüksel Sarıkâhya, bu yılları şöyle anlatır: “Babamın gençlik döneminde Kerkük’te bir milliyetçi grubu aktif bir şekilde rol almaya başlamıştı. Babam onlarla takılırdı. O dönem rejimi bilirdi ki, Mehmet İzzet Kerkük’ten çıkarsa Kerkük’ten birçok şey eksilecek. O yüzden babama ve bizlere her konuda birçok baskı yaptılar. Hapishaneye attılar, işkenceler yaptılar, mal varlığına el koydular, çocuklarını okutmadılar. Babamı sürekli gelip evden alırlardı ve nerede olduğundan haberimiz olmazdı. Ancak serbest bıraktıkları zaman tekrar görebilirdik babamı. 1981 yılında tutuklandı. Tutuklanmasından itibaren 7 aylık bir süre boyunca kayboldu. Daha sonra ortaya çıkarıldı, mahkemede babama 6 buçuk yıl hüküm verildi. Ancak “şartlı ifrac” (gece gündüz sayılması) diye bir sistem sayesinde 5 buçuk yıl hapiste kaldı ve çıktı.”.

Mehmet İzzet Hattat, hapiste geçirdiği yıllarda dahi millî davası ve inancından vazgeçmedi. Hapis arkadaşları ve kendi yolundan giden gençler için hep bir yol gösterici oldu. Türkmen gençlerine milli duygu ve düşünceler aşılamaya devam etti. 5 buçuk yıl çileli bir hapis hayatı yaşadıktan sonra serbest bırakıldı.

Hattat, edebiyata birçok Iraklı Türkmen şair ve horyatçı gibi horyatla adım atmış, daha sonra şiir de yazmaya başlamıştır. Şiir ve horyatlarını daha çok halk dili ile yazmayı benimsemiş, yabancı sözcükler kullanmaktansa Irak Türkmen ağzına önem vermiştir. Hattat’ın “Halk dilini bal gibi severem” ifadesi, bunu doğrular niteliktedir. Şiir ve hoyratlarının halka birebir hitap ettiği kadar derin anlamlar da taşıması, onu döneminin önde gelen isimlerinden biri hâline getirmiştir. Fevzi Ekrem Terzi ile yaptığı bir söyleşide şiir hakkındaki şu düşüncelerini dile getirir: “Şiirin silah kadar bir etkisi vardır. Birçok insan kuru ekmek ve şiirle geçinmektedirler. Örneğin ben Kerkük havası, kuru ekmek, şiir ve hatla geçinmeyi yeterli buluyorum.”.

Yaşadığı dönemde Irak Türkmenlerinin kültür, sanat, edebiyat vb. platformlarının gelişme göstermesi ile Hattat, çeşitli edebî sohbetlere katılmış ve bu ortamlarda en çok etkisinde kaldığı isim Mehmet Sadık olmuştur. Bunun yanı sıra etkilendiği Türk yazarlar arasında Namık Kemal, Yahya Kemal Beyatlı, Rıza Tevfik Bölükbaşı gibi isimler vardır.

Mehmet İzzet Hattat, şiir ve hoyrat yazarlığının yanı sıra büyük bir hat ustasıdır. Hat sanatına da küçüklüğünden beri ilgi göstermiştir. Bu sanata olan bağlılığı ve ona verdiği değer her geçen gün hobisini geliştirmiştir. Zaman içinde çok tanınan bir hat hocası olmuştur. Kerkük’ün ünlü hattatlarından ders alarak bu yola ilk adımını atmış, daha sonra kendisi bu alanda eğitimler vermeye başlamıştır.

Okul yıllarında Şefik Ömer Rıdvan adında, hat sanatında çok yetenekli bir öğretmeni onun bu alana meraklı olduğunu görünce elinden tutup ilerlemesine yardımcı olmuştur. Yine o yıllarda bu sanatın sırrını çözmeye başlamış ve önce kendi okulunda daha sonra Kerkük’ün Büyük Yakası’na düşen okullar arasında en iyi hat çizen öğrenci seçilmiştir.

Kaynaklar onun o zamanlar bir kahvehanede oturup günde sekiz saat boyunca hat sanatı üzerinde çalıştığını kaydeder. Bu yeteneğini geliştirmek adına yurtdışına çeşitli yolculuklar yaptı. Mısır ve Türkiye’nin çeşitli şehirlerini ziyaret edip oralarda birçok ünlü hattatlarla tanıştı. Hat ve sanat müzelerini ziyaret ettikten sonra birçok örnek hat sanatı kitapları getirdi. Hattat, ilk hat atölyesini 1955’te Kerkük’te Gürgür Baba Caddesi, El-Hamra Sineması yakınında açtı. Bu atölye, Kerkük için bir ilk oldu. 1958’de ise atölyesini Kerkük Atlas Caddesi, El-Asri alışveriş merkezi yanına arkadaşı, ortağı ve aynı zamanda öğrencisi olan Abdülmelik Abbas ile birlikte taşıdı. Bu mekândaki çalışma süresi boyunca birçok gence hat sanatı öğretme konusunda büyük ilerlemeler kaydetti. Hep bir öğretici ve yol gösterici oldu. Bunun yanı sıra okullarda da bu alanda dersler verdi.

Hattat, Kerkük’te birçok caminin nakış ve süsleme işlerini yaptı. Kur’an-ı Kerim’i de baştan sona hat sanatı ile yazma gibi bir planı da vardı; ancak ömrü buna yetmedi. Hapishaneden çıktıktan bir süre sonra kanser hastalığına yakalanarak beş-altı aylık bir süre zarfınca tedavi gördü ancak hastalığını yenemeyerek 1991’in 29 Temmuz günü Kerkük’te vefat etti.

Hattat, ömrü boyunca yazdığı siyasi, milli, sosyal, dini konularını içeren şiir, hoyrat ve yazılarını ağırlıklı olarak Bağdat´ta çıkan Türkmen Kardeşlik Ocağı´nın “Kardeşlik” dergisinde yayınladı. Hattat´ın Bağdat Türkmen Kardeşlik Ocağı tarafından 1989 yılında basılan bir hat kitabı eseri basılmıştır.

Her biri ayrı bir anlam taşıyan, okuyanların gönlünde kalıcı izler bırakan şiir ve hoyratlarından bazı örnekler:

Hoyratlarından:

Yar yaramı
Oyupsan yar yaramı
Dedim gel tımar eyle
Demedim yar yaramı
Bir yandan gam oyuru
Bir yandan yar yaramı
Oysav iki gözüm demem
Oyuptu yar yaramı

Ay deme
Yıldız deme ay deme
Düşman halıv soranda
Gül üzüne ay deme
Kerkük’üm çırağıv var
Su yerine bağıv var
Kalıpsan yad elinde
Üregimde dağıv var

Ölüm Destanı
Allah’a ibadet eyle, geceler yatma ölüm var
Fısk içere yazıktır ömrünü sen, çürütme ölüm var

Gün doğmadan eyler rızkını tedbir kurt kuşun Allah
Bilerek öz nefsini tehlikeye atma ölüm var

Hiç durmadan uğraş gece gündüz, ama haram etme
O haram lokma seni rızkına sen katma ölüm var

Terazidir Müslümana şeriat dar dünyada
Zineti dünya için vicdanını satma ölüm var

Miskine sevgi muhabbet, yoksula yardım gerekir
Yetimin malı zehirdir, hazer et yutma ölüm var

Köşkünde bulaklar, mücevher eğer altın akarsa
Arkanca dolaşır her gün ecel, unutma ölüm var

Riyakâr fasık adamlar müminlerin şeytanıdır
Haktan ayrılma kıl karar, eğri yol tutma ölüm var

Vallahi yapmaz ol kırılan bir gönülü bir insan
Düşmanı af eyle bile, fenalık etme ölüm var

Mahşerde şefaat sana kılmaz evlat ile malın
Batılın perdesini hak yüzüne örtme ölüm var

Kurulur bir köprü, geçer cennete salih olanlar
Şeytan seni davet eder evlere, gitme ölüm var

Nifak insana belalar, gaybat, nedamet getirir
Bu fani dünyada Hattat kendini aldatma ölüm var

Ashkn Tanlab JAMAL
Kaynakça:
BENDEROĞLU, Abdüllatif (1989). Irak Türkmen Edebiyatı Tarihine Bir Bakış (1811-1930) I. Cilt, Bağdat: Irak Kültür Bakanlığı Yayınları.
BİRAVCI, Seyfettin (1989). Mehmet İzzet Hattat´ın Hat Kitabı. Bağdat: Türkmen Kardeşlik Ocağı Yayınları.
KÜZECİ, Şemsettin (2006). Kerkük Şairleri. Ankara: DGTYB Yayınları. s.284-291.
KÜZECİ, Şemsettin (29 Temmuz 2011). Mehmet İzzet Hattat’ın 20. Ölüm Yıldönümü, Kerkük: Kerkük Gazetesi.www.kerkukgazetesi.com.
SAATÇİ, Suphi (15 Ağustos 1991). Mehmet İzzet Hattat Aramızdan Ayrıldı, Tercüman Gazetesi.
SARIKAHYA, Kasım (2007). Mehmet İzzet Hattat Yaşamı ve Şiirleri, Bağdat: Türkmen Kardeşlik Ocağı Yayınları.
TERZİOĞLU, Fevzi Ekrem (29 Haziran 2003). “Bu Yazı Ünlü Türkmen Şair Mücadeleci Merhum Mehmet İzzet Hattat’a İthaf Olsun”, Türkmeneli Gazetesi, S:576, s.3.
YAZAROĞLU, Felah (6 Ağustos 2003). “Türkmen Hattat, Şair ve Edebiyatçı Merhum Mehmet İzzet Hattat’ın Ölümünün 12. Yılı Anısına”, Türkmeneli Gazetesi, S:587, s.3.