Gürcü Yazar ve Siyasetçi Zviad Gamsakhurdia

Zviad Konstantinesdze Gamsakhurdia, Gürcü devlet adamı, yazar ve bilim adamıdır. Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Konsey Başkanı ve bağımsız Gürcistan’ın ilk Cumhurbaşkanı olmuştur.

Zviad Gamsakhurdia, Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te 31 Mart 1939’da doğmuştur. Babası Konstantine Gamsakhurdia, annesi Miranda Paravandishvili’dir. Babası Konstantine Gamsakhurdia da Gürcü yazardır. Zviad Gamsakhurdia lisans eğitimini Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te ‘Tiflis Devlet Üniversitesi’, ‘Batı Avrupa Dilleri ve Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı’ bölümünde tamamlamıştır.

Üniversiteden sonra iki evlilik yapmıştır. Dali Lolua ile olan ilk evliliğinden Konstantine Gamsakhurdia adında bir çocuğu olmuştur. İkinci evliliğini ise Manana Archevadze-Gamsaxurdia ile yapmış ve bu evliliğinden Codne ve Giorgi Gamsakhurdia adında iki çocuğu olmuştur.

1973 yılına kadar Tiflis Devlet Üniversitesi’nde Batı Avrupa Dilleri ve Edebiyat Fakültesi’nde yüksek lisansını tamamlamış daha sonra aynı fakültede doçent olarak görev yapmıştır. 1973’te doktorasını tamamlamıştır. 1991 bilimsel çalışmalarını tamamlamıştır. 1973-1977 ve 1983-1990 yılları arasında Tiflis Bilimler Akademisi’nde çalışmıştır. 1970-1977 yılları arasında Gürcistan Yazarlar Birliği’ne üye olmuş ve çok önemli bilimsel çalışmalar yapmıştır. Bilimsel çalışmaları: Gürcü Kültür Tarihi, Gürcü Edebiyat Tarihi, İlahiyat ve Amerikan Şiir Tarihi ile ilgilidir. William Shakespeare’ in, Nikolay Vasilyeviç Gogol’un eserlerini çevirmiş ve Gürcü dilinde yayınlanmıştır. Aynı dönemde yazdığı şiirleri hala yayınlanmaktadır.

“Ulusal Kurtuluş Harekâtı Lideri” olarak bilinir. 1956 yılında Z. Gamsakhurdia ve onun yandaşları, Sovyetler Birliği tarafından gerçekleştirilen Macaristan’daki kanlı müdahaleleri kınama amaçlı Tiflis’te bildiriler yayınlamışlardır. Sovyetler Birliği’nde daha önce bu tarz eylemler görülmemiştir. 1967 yılında Z Gamsakhurdia ve Kostava’nın önderliğinde Gürcistan Helsinki Grubu kurulmuştur. Zviad Gamsakhurdia bu örgütün başkanı seçilmiş ve hayatının sonuna kadar bu örgütün başkanlığını yapmıştır. Gürcistan Helsinki Grubu; Gürcü kültürü, Gürcü Ortodoks Kilisesi ve İnsan Haklarının Korunması’na ilişkin birçok eylemde bulunmuştur. Örgüt, aynı zamanda jurnal gazete aracılığıyla muhalif haber yayınlamıştır. Zviad Gamsakhurdia’nın ‘İnsan Hakları ve Özgürlük’ adına yaptığı eylemlerden dolayı ‘Uluslararası AF Örgütü’ (Amnesty International) ve ‘Uluslararası İnsan Hakları Örgütü’ (ISHR-IGFM) tarafından ilgi görmüştür. Daha sonra bu örgütlere üye olmuş ve sıkı bir iş birliğinde bulunmuştur.

Z. Gamsakhurdia, muhalif gazeteler ile işbirliği içinde olup muhalif faaliyetlerinde bulunduğu için KGB tarafından tutuklanmıştır. 1 Nisan 1977 yılında, SSCB karşıtı propaganda yaptığı için Gürcü Yazarlar Birliği’nden de çıkarılmıştır. 1977 yılında tutuklanan Helsinki Grubu Liderleri Z. Gamsakhurdia ve M. Kostava, Moskova’nın Letovo cezaevinde 1977’nin Mayıs ayına kadar tutulmuşlardır. Daha sonra KGB için çalışmak üzere Moskova’da bulunan Serbsky Enstitüsü Özel Psikiyatri Bölümü’nde tutulmuşlardır. Z. Gamsakhurdia, Haziran 1979 yılına kadar Dağıstan’ın Kızlyar Bölgesi, Kotçubey köyüne sürgüne edilmiştir. 1979’da geri dönen Z. Gamsakhurdia, bu sefer milli bağımsızlık için mücadele vermeye başlamış ve aynı zamanda tutuklu olan yandaşı Merab Kostava’nın serbest bırakılması için çaba harcamıştır ve 1987 yılında M. Kostava serbest bırakılmıştır. Z. Gamsakhurdia, Gürcü kültürü ve bağımsızlığı için verdiği mücadeleden dolayı 1982-1983 yılları arasında ev hapsi cezasına çarptırılmıştır.

1986-1990 yıllarında Gürcü Helsinki Grubu, İnsan Hakları ve Anti-emperyalist Hareketi’nin tüm önemli protesto eylemlerinin koordinatörü olmuştur. 9 Nisan 1989’da Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te, parlamentonun olduğu caddede Z. Gamsakhurdia ve M. Kostava tarafından düzenlenen barışçıl miting kanlı mitinge dönüşmüş ve bu protestonun en önemli organizatörü Z. Gamsakhurdia hemen KGB tarafından tutuklanarak 40 gün sorgulanmıştır.

1989 yılında Gürcistan’da çok partili sisteme geçilmiştir. Zviad Gamsakhurdia, daha çok batı sistemini uygulamaya yönelmiştir. Batının etkisi artmış ve Sovyetler gitgide dağılmaya yaklaşmıştır.

28 Ekim 1990 yılında Gürcistan’da ilk demokratik çok partili seçimler gerçekleşmiş ve Gürcistan’ın mutlak çoğunluğu Zviad Gamsakhurdia’nın partisi olan “MRGVALİ MAGİDA-TAVİSUPALİ SAKARTVELO”’yi (Yuvarlak Masa-Bağımsız Gürcistan) desteklemişlerdir. 1990 yılında Z. Gamsakhurdia, Gürcistan Cumhuriyeti Yüksek Konseyi Başkanı olarak seçilmiştir. 31 Mart 1991 yılında, Gürcistan’da yapılan referandumun ardından 9 Nisan’da Gürcistan bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu dönemde eski SSCB’nin içinde olan devletlerin çoğu bağımsızlık yoluna gitmiştir. Bu yol bazı devletlere çok ağır sonuçlar getirecek olsa da bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir ve Gürcistan da bunlardan biridir.

1991 yılının Mart ayında, Yüksek Konsey Dr. Z. Gamskhurdiya’yı Başkan seçmiş ve 26 Mayıs 1991 tarihinde yapılan ülke seçimlerinde de bu durum teyit edilmiştir. Zviad Gamsakhurdia, Gürcistan Cumhuriyeti’nin demokratik seçimle seçilen ilk Cumhurbaşkanı olmuştur.

20 Ağustos 1991 yılında Zviad Gamsakhurdia, tüm Batı Hükümetlerine ve ABD’ye, eski SSCB’den ayrılan ülkelerin bağımsızlıklarının tanınması ve onlarla diplomatik ilişkilerin geliştirilmesi hususunda çağrıda bulunmuştur.

90’lı yılların başlarında Gürcistan’da iç karışıklıklar baş göstermiştir. Farklı etnik gruplar ortaya çıkmış ve toprak talebinde bulunmuşlardır. Hükümet bu duruma karşılık vermiş ve bu durum iç savaşa kadar ilerlemiştir. Gamsakhurdia hükümeti ile iki muhalif grubu arasında durum iyice gerilmeye başlamış, 1991 yılı Sonbaharından itibaren durum iyice kızışmış ve şiddetli, kanlı çatışmalara dönüşmüştür. 2 Eylül 1991’de başkent Tiflis’te muhalefetin yaptığı protesto gösterilerinin ardından birçok muhalefet lideri tutuklanmış, birçok gazete kapanmıştır. Gürcistan Ulusal Ordusu’nda da Z. Gamsakhurdia’nın taraftarları ve muhalefetten olanlar vardı. Muhalefetin başında Jaba Loseliani ve bunların ordusu olan Mkhedrionlar vardı. İlerleyen zamanlarda gösteriler daha da şiddetlenince Tiflis’te olağanüstü hal ilan edilmiştir. 1991 yılı Ekim ayında Ulusal Demokratik Parti lideri Giorgi Janturia ve diğer muhalefet parti liderleri tutuklanmıştır. Bu olayların ardından Gürcistan Ulusal Ordusu’nun lideri Tengiz Kitovani başkent Tiflis’in dışına doğru çekilmiştir.

20 Aralık 1991’de Tengiz Kitovani ve askerleri Tiflis’e girmiş ve Zviad Gamsakhurdia’ya karşı mücadeleye başlamışlardır. Giorgi Janturia’yı serbest bırakan ordu, devlet binalarını da ele geçirmeye başlamış ve Zviad Gamsakhurdia’nın da içinde bulunduğu parlamento binasına saldırmaya başlamıştır. Tüm bu olanların yanında Zviad Gamsakhurdia’yı destekleyen ordu, protestoları kanlı bir şekilde bastırmış ve daha fazla kan dökülmemesi için 6 Ocak 1992 yılında Gürcistan Devlet Başkanı Zviad Gamsakhurdia ve birkaç devlet üyesi Gürcistan’ı terk etmek zorunda kalmıştır. Gamsakhurdia ve grubu önce Ermenistan’a daha sonra da Çeçenistan’a sığınmışlardır. Sürgünde olan Dr. Z. Gamsakhurdia Gürcistan için mücadeleyi bırakmayarak hayatının sonuna kadar özgür ve bağımsız Gürcistan hayalinden vazgeçmemiştir.

Devlet Başkanı ülkeyi terk ettikten sonra devam eden çatışmalarda birçok yapı hasar görmüş ve 113 kişi de hayatını kaybetmiştir. Başarılı darbe girişiminin ardından Gürcistan’da Ordu Konseyi geçici hükümeti kurmuş ve daha sonra eski SSCB Dışişleri Bakanı Eduard Shevardnadze yeni seçimlerle Gürcistan Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir.

31 Aralık 1993’te, Z. Gamsakhurdia hayatına son vermiştir. Ölümünün intihar olduğu söylense de hala üzerindeki sis perdesi aralanmış değildir.

Resul ERİSTAVİ